Strona główna » Wydział » Tradycja » Ludzie »
Aleksander Rothert
Aleksander Rothert (1870-1937)
Zdjęcie z okazji uroczystości nadania w 1925 pierwszych tytułów doktora honoris causa Politechniki Warszawskiej. (od lewej) prof. Aleksander Rothert, prof. Ignacy Mościcki i inż. Karol Pollak.
hasło w Wikipedii https://pl.wikipedia.org/wiki/Aleksander_Rothert
biograficzne:
A. Czech „Adamiecki nie był sam - Aleksander Rothert”,
Przegląd Organizacji, 2003, nr 12, s. 10-13.
Z. Martyniak „Prekursorzy nauki organizacji i zarządzania”,
PWE, Warszawa 1989 i 1993.
Z. Nurkowski „Wkład Aleksandra Rotherta w rozwój polskiej myśli organizatorskiej”,
Zeszyty Naukowe Akademii Ekonomicznej w Krakowie, 1988, nr 260.
A.Czech „Aleksander Rothert - prekursor i kontynuator naukowej organizacji”,
TNOiK Katowice 1984.
Urodził się 13 sierpnia 1870 w Pilicy koło Zawiercia, zmarł 4 marca 1937 w Warszawie – polski inżynier mechanik, elektryk, organizator produkcji i ekonomista.
Był jednym z siedmiorga dzieci Gustawa Adolfa, dyrektora Ryskiego Banku Krajowego i Anieli ze Strońskich. Jego bratem był Władysław Karol (1863-1916) (https://pl.wikipedia.org/wiki/W%C5%82adys%C5%82aw_Rothert), profesor botaniki uniwersytetów w Kazaniu, Charkowie i Odessie.
Dzieciństwo i młodość spędził w Rydze, gdzie ukończył w 1988 r. niemiecką szkołę realną. W latach 1988-89 był praktykantem w fabryce Gostyńskiego w Warszawie. W latach 1989-93 studiował na Wydziale Mechanicznym Politechniki Ryskiej, uzyskując dyplom inżyniera mechanika. Następnie odbył studia elektrotechniczne na Politechnice w Darmstadt uzyskując w 1894 r. dyplom inżyniera elektryka.
W 1900 ożenił się z Marią z domu Gedrojć-Matusewicz, mieli trzy córki: Teodorę, Zofię i Marię.
Pracę zawodową rozpoczął w biurze obliczeń maszyn elektrycznych i stacji doświadczalnej firmy Lahmmayer and Co we Frankfurcie nad Menem (1894-1897). Następnie przeniósł się na stanowisko głównego inżyniera w fabryce Fabious Henrion w Nancy (1897-1898), a później do firmy Compagnie Internationale d’Electricité w Liège (1898-1899), gdzie projektował, po raz pierwszy budowane tam, maszyny prądu zmiennego. W roku 1900 objął stanowisko dyrektora Oddziału Rosyjskiego firmy Lahmayer and Co” w Moskwie, gdzie pracował do roku 1901. Następnie z powodu panującego w Rosji kryzysu przemysłowego przeszedł do fabryki British Electric Plant w Alloa w Szkocji, gdzie sprawował funkcję naczelnego inżyniera (do roku 1903). Ze Szkocji wrócił do Moskwy, gdzie w Compagnie Centrale d’Electricité sprawował funkcję dyrektora technicznego, pozostał tam aż do przejścia przedsiębiorstwa w ręce Towarzystwa Westinghouse w 1908. Równocześnie był jednym z dyrektorów warszawskiego biura urządzeń elektrycznych Allgemeine Elektrizitäts Gesellschaft (AEG).
W 1908 przebywał kilka miesięcy w USA, gdzie zapoznawał się z produkcją i organizacją pracy w kilku dużych przedsiębiorstwach przemysłu elektrotechnicznego (Westinghouse i inne). W owych latach bardzo intensywnie zajmował się projektowaniem, obliczaniem i badaniami maszyn elektrycznych. Studiował problemy teoretyczne budowy maszyn elektrycznych prądu stałego i zmiennego. Niektóre z rozwiązań konstrukcyjnych zostały opatentowane w Niemczech i USA. Wyniki swoich badań prezentował na posiedzeniach niemieckiego stowarzyszenia elektryków Verein Deutscher Elektrotechniker (VDE), jak również publikował w czołowych pismach technicznych w językach niemieckim, francuskim, angielskim rosyjskim i polskim. Wprowadził po raz pierwszy do obliczania maszyn elektrycznych pojęcie amperozwojów. Ten sposób obliczania został szybko przyjęty przez konstruktorów. Równocześnie napisał kilka nowoczesnych na owe czasy książek: „Wskazówki praktyczne do projektowania instalacji wielofazowych” (1898), „Położenie przemysłu elektrotechnicznego w Państwie Rosyjskim” (1902), „Własności dynamo-maszyn do prądu stałego” (1903). W 1908 roku objął w Politechnice we Lwowie, jako profesor, kierowanie Katedrą Elektrotechniki Konstrukcyjnej Wydziału Mechanicznego. Katedra ta zajmowała się budową maszyn elektrycznych, konstrukcjami elektrycznymi specjalnymi, kolejami i przyrządami elektrycznymi, projektowaniem elektrowni i organizacją pracy. Okazał się świetnym wykładowcą. Był też wiceprezesem komisji II egzaminu państwowego na stopień inżyniera dla absolwentów Oddziału Elektrotechnicznego Politechniki Lwowskiej. Należał do redakcji „Czasopismo Techniczne” we Lwowie. Opracował pierwszy podręcznik w języku polskim „Teoria i konstrukcja maszyn elektrycznych”. Był jednym z dwu przedstawicieli CK Austro-Węgier na posiedzeniu Międzynarodowej Komisji Elektrotechnicznej (IEC), która odbyła się w Berlinie w dniach 1-6 września 1913. W 1914 roku był promotorem pracy doktorskiej Edwarda Suchardy, późniejszego Rektora Politechniki Lwowskiej (1937-39).
W 1918 osiadł na stałe w Warszawie. W 1919 uczestniczył w konferencji pokojowej w Paryżu jako ekspert ekonomiczny delegacji polskiej. W latach 1919-1920 był współzałożycielem i dyrektorem Polskiego Towarzystwa Elektrotechnicznego w Warszawie, a w latach 1921-1922 dyrektorem fabryki trykotaży „Hirszberg i Wilczyński” w Łodzi. W roku 1922 powstało Polskie Towarzystwo Akumulatorowe (PETEA), którego był współzałożycielem. Od 1922 do 1926 był stałym doradcą ds. organizacji Zakładów Budowy Maszyn, Kotłów i Wagonów L. Zieleniewski w Krakowie oraz zakładów w Ostrowie Wielkopolskim i Sanoku, gdzie wprowadzał do praktyki nowe koncepcje naukowej organizacji pracy i nowoczesnych metod produkcji przemysłowej. W latach 1927-1928 był przewodniczącym Komisji Ankietowej Usprawnień przy Powszechnym Zakładzie Ubezpieczeń Wzajemnych, a także był prezesem Komisji Ankietowej Badania Warunków i Kosztów Produkcji przy Komitecie Ekonomicznym Rady Ministrów. Ponadto w latach 1927-28 był wykładowcą w Wyższym Studium Handlowym w Krakowie. Odtąd poświęcił się całkowicie zagadnieniom naukowej organizacji pracy i jako prywatny doradca występował pod firmą „Aleksander Rothert – inżynier, organizator i racjonalizator produkcji i biurowości”, a w 1929 rozpoczął pracę naukową jako profesor Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie, gdzie pracował do końca życia (na stulecie SGH został umieszczony na liście 100 najbardziej zasłużonych jej naukowców). Całe życie był bardzo aktywny społecznie. M.in. działał w Kole Inżynierów Doradców i Rzeczoznawców oraz w Kole Mechaników przy Stowarzyszeniu Techników Polskich w Warszawie; w Komisji Maszyn Elektrycznych i Centralnej Komisji Normalizacji Elektrotechnicznej przy Zarządzie Głównym Stowarzyszenia Elektryków Polskich; był członkiem i sekretarzem Wydziału Nauk Mechanicznych w Akademii Nauk Technicznych w Warszawie; członkiem zwyczajnym Wydziału Nauk Technicznych w Warszawskim Towarzystwie Naukowym; członkiem Państwowej Rady Elektrycznej Towarzystwa Naukowego Warszawskiego. Jako jedyny Polak był członkiem stowarzyszenia elektryków angielskich - Institution of Electric Engineers w Londynie; był też członkiem honorowym Związku Elektrotechników Niemieckich.
Był współzałożycielem Instytutu Naukowej Organizacji i Kierownictwa oraz współpracownikiem Stowarzyszenia Ligi Pracy, a więc bliskim współpracownikiem prof. Karola Adamieckiego. Był jednym z czołowych przedstawicieli nurtu "Industrial engineering". Podróż do USA w 1908 roku i wyniesione z niej spostrzeżenia dotyczące nowoczesnej organizacji przemysłu spowodowały, że od tego czasu zaczął się szczególnie interesować rodzącą się nową dyscypliną naukową - organizacją pracy. Głównym tematem jego prac z dziedziny organizacji pracy były zagadnienia płac, kalkulacji kosztów, gospodarki materiałowej oraz organizacji fabryk, magazynów i biur rozdzielczych w fabrykach. Interesował się szczególnie problematyką płac. Był zwolennikiem i propagatorem zasad F.W. Taylora, tj. maksymalnego zwiększania wydajności pracy drogą eliminacji zbędnych czynności pracownika. Za najbardziej korzystne uważał systemy akordowe i premiowe.
Systemy płac dzielił na dwie grupy: 1. oparte na przymusie, stałym nadzorze i groźbie zwolnienia, 2. oparte na zainteresowaniu materialnym w celu uzyskania wyższej stawki lub wyższego stanowiska i nagród. Za najbardziej korzystne uważał systemy akordowe i premiowe. W cyklu artykułów pt. "O systemach płac" porównał stosowane wówczas systemy płac (dniówkowy, akordowy, Halseya, Rowana i inne). Na I Międzynarodowym Kongresie Nauki Organizacji w Pradze przedstawił oryginalny system premiowania mistrzów. Założeniem było uzależnienie premii mistrzów od premii podległych im pracowników. Oryginalność polegała na tym, że premia mistrzów kształtowała się w zależności od dwóch czynników: sumy premii robotników, średniego procentu premii robotników. Łączne uwzględnienie tych dwóch czynników konieczne było ponieważ: suma premii przy niskim wykorzystaniu zdolności produkcyjnej mogła prowadzić do niskiej premii mistrza, średni procent premii mógłby przy dużym zatrudnieniu sprawiać, że premia mistrza byłaby na zbyt wysokim poziomie.
Jego zdaniem najlepszym rozwiązaniem było ustalenie premii mistrza na podstawie sumy premii robotników i na podstawie średniego procentu premii robotników. Według niego istotną kwestią związaną ze stosowanymi sposobami wynagrodzenia było badanie relacji zachodzących między: czasem pracy, zarobkiem dziennym, zmęczeniem.
Zauważył, że uczucie niezadowolenia powstaje, gdy zarobek robotnika jest niższy od kosztów utrzymania. Natomiast jeśli pod wpływem zachęty akordowej zarobek robotnika wzrasta i zaczyna przewyższać koszty utrzymania, to powoduje uczucie satysfakcji. Jednak po przekroczeniu punktu przecięcia prostej zachęty i krzywej zmęczenia, ponownie pojawia się niezadowolenie.
Odbiciem jego zainteresowań organizacją pracy były artykuły w: „Przemyśle Metalowym”, „Przeglądzie Organizacji”, „Przeglądzie Gospodarczym”, „Inżynierze Kolejowym”, „Tygodniku Handlowym”. Oprócz artykułów napisał książki:
- „Wskazówki praktyczne do projektowania instalacji wielofazowych” (1898),
- „Położenie przemysłu elektrotechnicznego w Państwie Rosyjskim” (1902),
- „Własności dynamo-maszyn do prądu stałego” (1903),
- „Systemy płac” (1910, tłumaczona na język niemiecki),
- „Teoria i konstrukcja maszyn elektrycznych” (1910),
- „Jaki system płac stosować w warunkach obecnych” (1921),
- „A new type of direct current machine” (1922),
- Kalkulacja kosztów własnych w przemyśle (1922),
- Nowy system oceny systemów płac (1932),
- „Organizacja gospodarki materiałowej w przemyśle i handlu” (1932),
- przetłumaczył książkę C.B. Thompsona „System Taylora” (1925 i 1939).